Ngành logistics Việt Nam đang trải qua một giai đoạn tăng trưởng nhanh chóng, với tốc độ trung bình 14-16%/năm, cao gần gấp đôi so với tốc độ tăng trưởng GDP. Tuy nhiên, ngành vẫn đang phát triển âm thầm và thiếu vắng các doanh nghiệp quy mô lớn có khả năng dẫn dắt thị trường. Tại tọa đàm Chính sách tài chính phát triển logistics xanh do Tạp chí Kinh tế – Tài chính tổ chức, ông Trần Thanh Hải – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết, yêu cầu về chuyển đổi số và chuyển đổi xanh đã dần được các doanh nghiệp nhận thức, nhưng việc thực thi trên thực tế còn hạn chế.

Ông Đặng Vũ Thành – Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA) cho biết, chuyển đổi xanh không còn là xu hướng, mà đã và đang hiện diện trong từng hoạt động hằng ngày của doanh nghiệp logistics trên toàn cầu. Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp logistics, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm đến 95%, vẫn đang loay hoay với bài toán vốn, công nghệ và thực thi chính sách.

Chuyển đổi xanh không thể chỉ trông chờ từ phía doanh nghiệp. Dù nhận thức được xu thế tất yếu, phần lớn doanh nghiệp logistics Việt Nam vẫn đang đối mặt với hàng loạt rào cản khi triển khai chuyển đổi xanh. TS Đỗ Thiên Anh Tuấn, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, cho biết, điểm nghẽn đầu tiên là vấn đề “tiền đâu?”. Trong khi 95-97% doanh nghiệp logistics là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), thì thị trường tài chính xanh ở Việt Nam lại còn rất non trẻ.

Tính đến giữa năm nay, quy mô tài chính xanh chỉ chiếm 4,35% tổng tín dụng, thấp hơn nhiều so với mức tối thiểu 10% như kỳ vọng. Các chuyên gia đều thống nhất rằng cần có sự điều phối mạnh mẽ từ Nhà nước, đặc biệt là các bộ ngành như Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước… Không thể chỉ kỳ vọng vào nỗ lực của doanh nghiệp khi các điều kiện về tài chính, pháp lý, và hạ tầng vẫn còn quá nhiều bất cập.

Nhà nước cần sớm tích hợp chính sách ưu đãi thuế, trợ cấp cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh, đưa trạm sạc, kho xanh, logistics thông minh vào quy hoạch đầu tư công. Từ góc độ chính sách, các chuyên gia cho rằng, không thể có phát triển xanh nếu không có dòng vốn xanh. Và để có dòng vốn đó, cần sự chung tay của cả hệ thống, từ cơ quan quản lý, ngân hàng, đến chính sách tài khóa và tiền tệ hỗ trợ chuyển đổi xanh rõ ràng, minh bạch và có thể đo lường.

Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để xây dựng các Trung tâm tài chính quốc tế với mô hình chuyên biệt. Thay vì ôm đồm nhiều chức năng, việc tập trung vào các lĩnh vực có lợi thế cạnh tranh và xu thế toàn cầu được xem là hướng đi sáng tạo. Tại Hội thảo khoa học “Trung tâm tài chính quốc tế – Động lực tăng trưởng cho Việt Nam” do Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh tổ chức, các chuyên gia đã thảo luận về tiềm năng và định hướng cho các Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam.

Các chuyên gia đã xác định ba phân khúc phù hợp nhất cho các Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam trong giai đoạn đầu, bao gồm công nghệ tài chính (fintech), tài chính xanh và dịch vụ quản lý tài sản cho nhóm khách hàng siêu giàu (HNWIs). Đây là những lĩnh vực không chỉ phù hợp với xu thế tài chính toàn cầu mà còn tận dụng được tiềm năng sẵn có của Việt Nam. Fintech đang nổi lên như một ngành mũi nhọn, với Việt Nam hiện là thị trường fintech có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á.

Fintech tại Việt Nam đã đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 38% trong giai đoạn 2018-2023. Tuy nhiên, để tiếp tục phát triển lĩnh vực này, cần thiết phải có khu vực công nghệ tài chính đặc thù. Điều này bao gồm nền tảng định danh điện tử, dữ liệu mở và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo tài chính. Những yếu tố này sẽ tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển của ngành fintech, không chỉ trong phạm vi quốc gia mà còn trên trường quốc tế.

Về tài chính xanh, Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn trong việc huy động vốn để thực hiện các mục tiêu khí hậu. Ước tính, Việt Nam cần tới 370 tỷ USD cho các mục tiêu khí hậu từ nay đến 2040. Để giải quyết thách thức này, các chuyên gia đề xuất TP. Hồ Chí Minh cần xây dựng một “Trung tâm tài chính xanh”. Trung tâm này sẽ tập trung vào các hoạt động như xếp hạng ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị), phát hành và giám sát trái phiếu xanh.

Đồng thời, việc ban hành bộ tiêu chuẩn ESG quốc gia là bước đi quan trọng. Bộ tiêu chuẩn này không chỉ giúp thu hút vốn quốc tế mà còn giúp Việt Nam tránh tình trạng “greenwashing” – một thuật ngữ mô tả việc các tổ chức hoặc doanh nghiệp tuyên bố về tính bền vững hoặc thân thiện với môi trường một cách không trung thực. Qua đó, Việt Nam có thể khẳng định cam kết của mình đối với các mục tiêu phát triển bền vững và thu hút đầu tư vào các dự án xanh.

Ngoài ra, lĩnh vực quản lý tài sản cho nhóm khách hàng siêu giàu (HNWIs) cũng được xem là một phân khúc tiềm năng. Việt Nam hiện có hơn 7.100 cá nhân sở hữu tài sản trên 1 triệu USD và hơn 210 người có tài sản từ 30 triệu USD trở lên. Tuy nhiên, thị trường này cần cải cách nhiều công cụ quản lý và hoàn thiện khung pháp lý để có thể khai phá tiềm năng sẵn có.

Đào tạo chuyên gia theo chuẩn quốc tế là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển thị trường quản lý tài sản một cách bài bản. Khi có đội ngũ chuyên gia được đào tạo bài bản, không chỉ việc quản lý tài sản của nhóm khách hàng siêu giàu được nâng cao mà còn mở ra nhiều cơ hội cho sự phát triển của ngành tài chính nói chung.

Rút kinh nghiệm từ những mô hình thành công trên thế giới, các chuyên gia nhấn mạnh rằng một Trung tâm tài chính quốc tế không nhất thiết phải ôm đồm mọi chức năng. Điều quan trọng là Trung tâm tài chính quốc tế phải có bản sắc rõ nét và năng lực cạnh tranh khác biệt. Ba phân khúc gồm fintech, tài chính xanh và quản lý tài sản không chỉ phản ánh xu thế tài chính toàn cầu mà còn phù hợp với nhu cầu nội tại và tiềm năng sẵn có của Việt Nam.

Nhìn chung, việc xây dựng các Trung tâm tài chính quốc tế với mô hình chuyên biệt tại Việt Nam mở ra nhiều cơ hội cho sự phát triển kinh tế. Bằng cách tập trung vào các lĩnh vực có lợi thế cạnh tranh và xu thế toàn cầu, Việt Nam có thể tạo ra những giá trị mới và khẳng định vị thế trên trường quốc tế.

Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng điện gió ngoài khơi lớn nhất Đông Nam Á, với tổng công suất ước tính gần 600 GW. Bên cạnh đó, với trữ lượng sinh khối dồi dào từ nông nghiệp và bức xạ mặt trời cao quanh năm ở khu vực miền Trung và miền Nam, tiềm năng phát triển năng lượng sạch là rất lớn. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi sang nguồn năng lượng sạch đang gặp phải nhiều khó khăn.

Đến nay, thị phần năng lượng tái tạo trong tổng mức năng lượng của quốc gia vẫn còn thấp. Số lượng các dự án đầu tư còn ít, đặc biệt là điện gió ngoài khơi và LNG, được coi là trụ cột trong chuyển dịch cơ cấu nguồn điện để đảm bảo an ninh năng lượng. Các chuyên gia cũng cho rằng quá trình hiện thực hóa tiềm năng này đang bị chậm lại đáng kể.

Dù Quy hoạch điện VIII đã điều chỉnh mục tiêu phát triển mạnh điện gió ngoài khơi và điện khí LNG, song đến nay chưa có dự án điện gió ngoài khơi nào được triển khai thực tế. Chỉ có 3/13 dự án LNG hiện hữu đang đúng tiến độ. Nguyên nhân chủ yếu đến từ ba “nút thắt” lớn: thiếu cơ chế giá điện rõ ràng và hấp dẫn; thủ tục đầu tư – phê duyệt dự án còn chồng chéo; đặc biệt là khó khăn trong huy động vốn, cả vốn đầu tư ban đầu lẫn vốn vận hành dài hạn.

Nếu không tháo gỡ các “nút thắt” này, rất khó để đạt mục tiêu mà Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và cam kết Net Zero đặt ra. TS Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính, nhận định: “Dòng vốn này sẽ không tự chảy đến nếu không có hệ sinh thái tài chính xanh rõ ràng, cơ chế bảo lãnh tín dụng hợp lý và hành lang pháp lý minh bạch, ổn định lâu dài”.

Việc chưa có bộ tiêu chí thống nhất đánh giá dự án xanh, chưa có thị trường trái phiếu xanh phát triển đầy đủ, cũng như thiếu cơ chế ưu đãi thuế – phí đang khiến dòng vốn xanh vẫn còn chảy chậm. Theo khuyến nghị của nhiều chuyên gia trong nước và quốc tế, Việt Nam cần khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý về tài chính xanh theo hướng: Ban hành tiêu chuẩn quốc gia về dự án xanh để các tổ chức tài chính có căn cứ thẩm định; Tạo lập thị trường trái phiếu xanh với cơ chế ưu đãi về thuế, tín dụng và quy trình phát hành đơn giản; Khuyến khích các ngân hàng thương mại phát triển sản phẩm tín dụng xanh thông qua hỗ trợ lãi suất, chia sẻ rủi ro từ quỹ bảo lãnh; Thành lập các quỹ tài chính xanh quốc gia để làm “vốn mồi”, thu hút thêm các nguồn lực từ khu vực tư nhân và quốc tế.

Trong bối cảnh dòng vốn quốc tế còn dè dặt, sự vào cuộc chủ động của các doanh nghiệp nhà nước hàng đầu như Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) sẽ là cú hích quan trọng. Với năng lực tài chính, uy tín quốc tế và vai trò trong ngành năng lượng, các doanh nghiệp này có thể làm “cầu nối tín nhiệm” giữa Chính phủ và nhà đầu tư quốc tế.

Việt Nam đã cam kết đạt Net Zero vào năm 2050, đồng thời đặt mục tiêu phát triển điện gió ngoài khơi và LNG thành trụ cột an ninh năng lượng quốc gia. Tuy nhiên, để biến các mục tiêu thành hiện thực, cần có những hành động cụ thể và quyết liệt ngay từ bây giờ.