Tính phổ quát và tính đặc thù – mối quan hệ biện chứng trong văn chương luôn là hai yếu tố không thể tách rời trong văn học. Việc khám phá và tìm kiếm những giá trị phổ quát trong văn chương là nhu cầu thiết yếu giúp người đọc nhận thấy sự tương đồng và mối kết nối giữa các cá nhân và cộng đồng. Điều này không chỉ làm giàu thêm trải nghiệm đọc mà còn giúp ta hiểu sâu sắc hơn về cuộc sống và con người.
Nếu văn chương chỉ tập trung vào tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, giá trị của nó sẽ trở nên chung chung và thiếu sức sống. Những tác phẩm như vậy không thể chạm đến trái tim của người đọc vì không phản ánh được những trải nghiệm và cảm xúc riêng biệt của từng cá nhân và cộng đồng. Ngược lại, nếu chỉ chăm chú vào tính đặc thù, văn chương sẽ trở nên khép kín và tự trị, khó có thể kết nối với cộng đồng nhân loại. Điều này làm cho văn chương mất đi khả năng giao tiếp và chia sẻ giữa các nền văn hóa và xã hội khác nhau.
Để đạt được sự cân bằng giữa tính phổ quát và tính đặc thù, các nhà văn cần tìm cách thể hiện cái phổ quát thông qua cái riêng và cái đặc thù của mỗi cá nhân và cộng đồng. Chỉ khi có sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố này, văn chương mới có thể đạt đến giá trị chân thực và sâu sắc, từ đó tạo ra những tác phẩm có sức sống lâu dài.
Các nhà văn như Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Bình Phương, và Trương Đăng Dung đã thể hiện xuất sắc mối quan hệ này trong tác phẩm của mình. Họ bắt đầu từ những câu chuyện riêng, những trải nghiệm cá nhân để khám phá và thể hiện những giá trị phổ quát của nhân loại. Trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, cụ Mết đã đưa ra chân lý về việc cần phải tiến hành bạo lực cách mạng: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là một sự lựa chọn dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm bảo vệ hòa bình và tự do.
Còn trong tiểu thuyết của Nguyễn Bình Phương, cái ác được xem xét trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Qua đó, tác giả thể hiện một cách sâu sắc và đa chiều về bản chất của con người. Tương tự, trong thơ Trương Đăng Dung, người đọc nhận ra nhiều phạm trù phổ quát gắn với nhân loại nói chung. Nhưng, nỗi bất an của tồn tại người trong nhiều tác phẩm của ông phải được kích hoạt từ chính cuộc đời, thân phận một người Việt Nam, sinh ra ở một vùng trũng về văn minh, trong một thời đại đầy khắc nghiệt của chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo… Từ “sự tồn sinh cá nhân” ấy, qua những ưu tư nghiêm khắc, cái phổ quát mới có da thịt và linh hồn để không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa.
Nhìn chung, tính phổ quát và tính đặc thù là hai mặt không thể thiếu trong văn chương. Khi văn chương biết kết hợp và hài hòa hai yếu tố này, nó sẽ tạo ra những tác phẩm có giá trị sâu sắc, có thể chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ. Việc cân bằng và kết hợp giữa tính phổ quát và tính đặc thù không chỉ là chìa khóa để tạo ra những tác phẩm văn học xuất sắc mà còn giúp văn chương thực hiện được chức năng của mình trong việc kết nối con người và xã hội.
